Hverju breytir það, þótt landið fái í vor nýja utanríkisforystu? Maður spyr sig, hvort hún muni ef til vill hafa aðra stefnu en vera á móti stefnu Alþýðuflokksins og verslunarráðs, sem er að Ísland sæki um aðild að Evrópska sambandinu (ES). Svo ætti ekki að þurfa að vera, þar sem fráfarandi utanríkisforystu tókst ekki að ná upphaflegum markmiðum í Evrópumálum. Það blasir því við, að ný utanríkisforysta taki við því verkefni, sem fráfarandi utanríkisforysta réð ekki við.

Fráfarandi utanríkisforysta setti fram markmið sín í Evrópumálum á fundi EFTA-ríkjanna í Osló 15. mars 1989. Þar tók hún undir ráðagerðir um evrópskt efnahagssvæði með fyrirvara vegna Íslands um afsal valds til yfirþjóðlegra stofnana og afsal fullveldis, um að halda rétti til ákvarðanna, sem varða afkomu landsins og sjálfstæði, og um að halda yfirráðum yfir náttúruauðlindum Íslands og rétti til að ráða fjármagnsflutningum, flutningum vinnuafls og búsetu, og gerði frjálsa verslum með sjávarafurðir að skilyrði sínu.

Stjórnarandstaðan tók undir framangreinda fyrirvara og skilyrði, en taldi tvíhliða samninga vænlegri til árangurs en samflot með hinum EFTA-ríkjunum. Sú varð raunin, að stjórnvöld hinna EFTA-ríkjanna stefndu að aðild að ES, sem starfar á grundvelli Rómarsáttmálans frá 1957, en fyrirvarar Íslendinga helguðust einmitt af því, að slíkt var ekki ætlun þeirra.

Það tók utanríkisþjónustuna áratugi að færa út efnahagsleg landamæri Íslands, eins og fólst í útfærslu landhelginnar, í andstöðu við ríki Rómarsáttmálans, en í honum felst afnám efnahagslegra landamæra ríkjanna. Sigrar Íslendinga með útfærslu efnahagslögsögunnar gerðust þannig, að stjórnmálaflokkar, studdu sterku almenningsáliti, yfirbuðu hver annan og knúðu stjórnvöld til málflutnings. (Reyndar beitti Alþýðuflokkurinn sér aldrei í þessari sókn Íslendinga til að styrkja efnahagsleg landamæri sín).

Þannig tókst að móta nýjan alþjóðarétt. Í samningum í framhaldi af áðurnefndri Oslóaryfirlýsingu var um að ræða að gæta hagsmuna, sem tengdust nýfengnum rétti Íslendinga. Aðhald að utanríkisforystunni reyndist veikt, þegar hún átti að vinna að markmiðum Oslóaryfirlýsingarinnar.

Árangur í utanríkismálum næst varla án þolgæðis. Hin nýja utanríkisforysta verður að vera í höndum þeirra, sem skilja að markmið Íslendinga um skörp eigin efnahagsleg landamæri og markmið Evrópska sambandsins um afnám efnahagslegra landamæra eru ósamþýðanleg og verða ekki sett undir eina stjórn. Ekki þarf að hafa fyrir því að skilgreina markmið í Evrópumálum, heldur er verkefnið þegar mótað af stjórnmálaflokkunum, þótt fráfarandi utanríkisforystu tækist ekki að leysa það af hendi. Forysta flokkanna þekki því rökin fyrir markmiðunum, svo að auðvelt ætti að vera að flytja málið.

Margt má segja um það af hverju fráfarandi utanríkisforystu tókst ekki að ná yfirlýstum markmiðum, en meira varðar, að nýir menn haldi verkinu áfram. EES er í upplausn og viðbúið, að upplausnin haldi áfram, ef norskum stjórnvöldum tekst betur á komandi árum en í haust ætlunarverk sitt. Þess vegna hlýtur fyrr eða síðar að verða lag fyrir nýja utanríkisforystu til að fylgja eftir markmiðum Oslóaryfirlýsingarinnar.

Degi 16. febrúar 1995