Bein Jónasar Hallgrímssonar voru grafin á Bakka í Öxnadal haustið 1946; þetta er á vitorði meðal niðja þeirra, sem að verki voru. Einn þeirra, nú látinn, Ágúst, sonur Sigurðar prests, sem þjónaði Bakkasókn, birti reyndar lýsingu á málinu öllu í Degi-Tímanum 1996-97, en þó þannig, að lesa varð milli línanna. Þar birti hann einnig myndir af þeim, sem brutu með því gegn stjórnvaldi. Ég vék að þessu árið 2015 og lét fylgja eftirmælum mínum eftir Gest Eggertsson bónda á Steinsstöðum, þar sem bernska Jónasar stóð, í Morgunblaðinu í maí 2015. Þá viðbót birti ég ekki í blaðinu, heldur á vefsíðu minni, en hér er hún, með heitinu Útförin:

„Útfarardagurinn 29. apríl var fagur. Kirkjan á Bakka er snotur, frá 1843, og varð því sóknarkirkja Rannveigar á Steinsstöðum. Jónas sonur hennar fór síðast frá Íslandi 1842. Kirkjan er hæfilega stór fyrir útför, eins og best gerist; þær systur sorg og gleði, vegna vinarhugar, ásamt gestunum fylltu guðshúsið. Hér kemur að því, sem við Gestur ræddum aldrei. Gestur var nefnilega í skáldskapnum, ekki í skáldunum, benti mér reyndar einu sinni út um eldhúsgluggann á foss ofan við húsið: þarna er Gljúfrabúi. Eftir jarðsetninguna skyggndist ég um eftir leiðum vitorðsmanna haustið 1946, þegar hluta af jarðneskum leifum Jónasar Hallgrímssonar var komið fyrir á laun í grafreitnum.  Ég rifjaði síðar upp fyrir mér ritaða frásögn sonar prestsins, sem við þetta var riðinn, af þeim feginleik, sem aldrei brást, þegar vitorðsmennirnir hittust, en ekki mátti afhjúpa, eins og hann, sr. Ágúst Sigurðsson, segir í Degi-Tímanum 1997, og sé þá enn ívið snemmt að lýsa. Nú fyrst skil ég leynd sr. Ágústs. Faðir hans, embættismaður, varð brotlegur gegn stjórnvaldi, ásamt nokkrum dalbúum. Greinaflokki í blaðinu fylgja myndir af þeim. Syninum þótti því ívið snemmt að lýsa frekar, en ekki mátti dragast að setja milli lína, þar sem þegar árið 1996, ef til vill fyrr, var farið að halla undan fyrir honum. Með þessum brögðum dalbúa og prests var haldið eftir á Bakka því, sem norðlensk skáld, náttúrufræðingar og allur almenningur nyrðra höfðu óskað opinberlega eftir.“

Nú sjö árum eftir að ég skrifaði þetta og 25 árum eftir að sr. Ágúst skrifaði milli línanna í Dag-Tímann, hef ég orðið þess áskynja, að ekkert ætti að vera að því að segja frá þessu berum orðum. Reyndar er frásögn sr. Ágústs slík snilld, að ekki verður bætt. Ég vil samt draga fram nokkra myndatexta úr 4. og síðustu grein sr. Ágústs, Leifar í tveimur löndum. Hún hefst með frásögn af minningarathöfn á Bakka 12. október 1946, áður en beinakistan var flutt suður til Reykjavíkur. Fyrst er mynd, þar sem segir: „Jónas Hallgrímsson í Danmörku — fyrr og enn. Bein komu til Íslands, en án höfuðs, herða og brjósts.“ Síðan er mynd af kirkjunni og segir þar: „Í Bakkakirkju stóð steinkistan  í fulla viku (6.—13. okt.). Var til þess ætlast, að við aðhefðumst nokkuð eða gerðum ekkert? Á.S.“ (Skyldi eiga að standa beinakistan?) Á næstu síðu í blaðinu er mynd af bóndanum í Efstalandskoti og undir stendur: „Brynjólfur Sveinsson hreppstjóri Öxndæla mátti ekki aðhafast eins mikið og vildi, fulltrúi fógetavalds í sveit sinni. Hann var í sendinefndinni sem kom út að Möðruvöllum 7. október, eins og sagði í síðustu grein.“ Þá er mynd og segir: „Bernharð Stefánsson alþm. frá Þverá var einn líkmanna á Þingvöllum. Jafnvel hann vissi ekki undir hvað hann hélt ekki …“ Svo er mynd af bóndanum á fæðingarstað Jónasar, þaðan sem hann fór hvítvoðungur að Steinsstöðum. Þar segir: „Jónas Jónsson bóndi í Hrauni, formaður sóknarnefndar í Öxnadal, var mikilvirkur í beinamálinu.“ Þá er mynd af hjónum og segir: „Anna Sigurjónsdóttir ljósmóðir og maður hennar Ármann Þorsteinsson bóndi og stöðvarstjóri á Þverá.“ Loks nefni ég mynd af bróður Ármanns og undir stendur: „Kári Þorsteinsson á Þverá.“ (Þverá var í lykilstöðu vegna símstöðvarinnar, þar sem ekki var sími á öðrum bæjum í sókninni). 

Í síðustu grein sr. Ágústs er það rakið, hvernig engin athugun var gerð á því, hvað væri í beinakistunni, eftir að stjórnvöld endurheimtu hana, en hún stóð ólæst uppi á annan mánuð fyrir norðan og síðan í Reykjavík, áður en hún var grafin á Þingvöllum. Þá er því lýst, sem gert var og ekki gert, fyrir norðan og syðra.

Tölvuleikir tíðkast nú. Þeir breyta ekki gangi mála. Í Reykjavík fór fram fyrir miðja síðastliðna öld valdaleikur um listastefnu og menntastefnu. Beinamál Jónasar Hallgrímssonar var dregið inn í þær deilur, og urðu háðuleg skrif  Halldórs Laxness í Atómstöðinni sígild í því sambandi. Sá valdaleikur virðist ekki hafa haft nein áhrif á gang málsins. Norðlendingar létu deilur syðra ekki trufla sig eða það hvernig bein Jónasar Hallgrímssonar voru komin norður. Þeir tóku beinin sem bein heilags manns, og þannig fengu þau leg. Með því brutu öxndælir ásamt presti gegn stjórnvaldi, sem var sýslumaðurinn fyrir hönd ráðherra. Varla hefur göfugra brot verið framið hér á landi.

Morgunblaðinu 19. maí 2022